Heb ik stress, ben ik overspannen of heb ik een burn-out?

Stress, overspannenheid en burn-outs zijn in deze tijd helaas een veelbesproken onderwerp. Uit onderzoek van het CBS en het TNO blijkt zelfs dat maar liefst 14% van de Nederlandse beroepsbevolking burn-outklachten heeft. 5% van de beroepsbevolking komt door een burn-out langdurig thuis te zitten. Volgens onderzoek van Arboned zijn de verzuimkosten in Nederland zelfs begroot op 1,8 miljard euro per jaar.

In deze blog gaan we dieper in op de oorzaken van stress, overspannenheid en een burn-out en benoemen we cruciale kantelpunten in het burn-outproces.

Wat is stress?

Stress is kortgezegd een teveel aan spanning in het lichaam. Hoewel stress vaak een negatieve associatie heeft, is dat niet volledig terecht. Ons lichaam heeft een stresssysteem. Dit hebben we nodig om goed te kunnen functioneren. Een vorm van positieve stress is bijvoorbeeld de stress voor een belangrijke presentatie op het werk. De stress zorgt ervoor dat je gefocust bent. Na het leveren van de presentatie krijg je de tijd om weer te herstellen, waardoor de stress uit je lichaam verdwijnt.

We spreken van negatieve stress als er te weinig tijd is voor herstel na een stressvolle periode of een grote inspanning. De stress houdt aan, loopt zelfs op en leidt uiteindelijk tot klachten. De aanhoudende negatieve stress verandert de hormoonhuishouding in je lichaam. Oorzaken van negatieve stress kunnen onder andere zijn:

• Meer werkdruk

• Een stressvolle periode thuis of op het werk

• Een sterfgeval

• Een scheiding

• De overgangsfase van je kinderen

• Ziekte bij een dierbare

Vaak is stress het gevolg van een combinatie van meerdere bovengenoemde of andere oorzaken.

Door de veranderingen in je hormoonhuishouding krijg je te maken met psychische klachten. Je gaat je meer zorgen maken, hebt altijd een gejaagd gevoel en blijft dagenlang piekeren. Hiernaast krijg je te maken met emotionele klachten, bijvoorbeeld het hebben van oncontroleerbare huilbuien en sneller boos worden in bepaalde situaties. Ook krijg je last van fysieke klachten, zoals hoofdpijn, nek- en schouderklachten, vermoeidheid, etc. Tot slot verandert ook je gedrag en houding ten opzichte van anderen. Zo bescherm je jezelf door je meer terug te trekken en val je sneller uit tegen mensen. Iedereen reageert anders op stress en ook de klachten kunnen verschillen.

Het eerste kantelpunt

Het ontwikkelen van stressklachten doorloopt een aantal fases. De eerste drie zijn: vermoeidheid, oververmoeidheid en overspanning. Met genoeg rust kun je het stresssysteem in deze fases nog tot rust brengen en verdwijnen de klachten. Als je onvoldoende hersteltijd neemt, passeer je het eerste kantelpunt. In deze vierde fase lukt het niet meer om je stresssysteem zelf te reguleren. Het stresssysteem blijft als het ware aan staan. Op dit punt probeer je wel te ontspannen en uit te rusten, maar lukt het simpelweg niet meer. Je lichaam ervaart continu stress en staat in de overlevingsmodus. Na het kantelpunt is rust dus niet meer voldoende om te herstellen. De stress verdwijnt dus niet meer uit je lichaam.

Wat gebeurt er in het lichaam?

Het autonome zenuwstelsel bestaat als het ware uit een gaspedaal en een rempedaal. Autonoom betekent letterlijk “niet van iemand of iets afhankelijk’’, wat betekent dat wij als mens minimaal invloed hebben op ons autonome zenuwstelsel. Bij periodes van stress trapt je lichaam het gaspedaal in. Als de stress weer wegtrekt, trapt het lichaam op de rem. Na het eerste kantelpunt blijft het gaspedaal ingetrapt en heb je geen mogelijkheid meer om te remmen. Je wilt wel ontspannen, maar het lukt niet meer. Je stresssysteem schakelt niet meer terug in de rustmodus. Op dat moment heb je minder invloed op je gevoelens en emoties.

Bovenstaand model is ontwikkeld door CSR Expertisecentrum Stress en Veerkracht.

Is stress besmettelijk?

Ja en nee. Stress is niet besmettelijk zoals sommige ziektes dat zijn. Het kan niet zomaar overspringen bij een aanraking of tijdens een gesprek. Stress kan wel besmettelijk zijn als je tijdens een gesprek onrustig wordt van het gedrag van je gesprekspartner of als door het uitvallen van een collega de werkdruk voor jou vergroot.

Voorbeeld: Er komt een belangrijke periode aan op het werk en iedereen is gestrest. Je collega’s krijgen een korter lontje, zijn sneller op hun tenen getrapt en melden zich vaker ziek. Omdat je collega’s afwezig zijn moet jij hun werk overnemen, waardoor jij ook gestrest raakt. Je krijgt stress door de mensen die ook stress ervaren. Op deze manier is stress besmettelijk. Er is dus wel degelijk een besmettingsrisico in een bedrijf. Ook binnenshuis kan stress besmettelijk zijn. Als je partner thuis zit met stressklachten, krijg jij naast je baan dubbele taken in het huishouden en bovendien moet je zorgen voor je partner. Dit kan het stressniveau flink verhogen.

Wat is overspannen zijn?

Na het eerste kantelpunt beland je in de laatste fase voor een burn-out, namelijk de fase van overspannenheid. Zoals eerder vermeld werkt bij stress het rempedaal van je lichaam niet meer. Je lichaam schiet in de overlevingsmodus en kan dit heel lang volhouden. Deze overlevingsmodus wordt de nieuwe standaard. Je moet continu vechten en vluchten om te blijven leven. Een zebra die wordt achtervolgd door een leeuw blijft net zo lang rennen totdat het echt niet meer gaat. Bij overspannenheid gebeurt hetzelfde. Je blijft doorgaan, totdat je lichaam het opgeeft.

Het tweede kantelpunt

Na het tweede kantelpunt kan zelfs je stresssysteem het niet meer aan. Je lichaam is na dit kantelpunt niet meer bij machte om genoeg stress regulerende hormonen te produceren. Er wordt nog steeds adrenaline aangemaakt, maar onvoldoende cortisol. Cortisol is belangrijk voor de regulatie van ons stresssysteem. Doordat de adrenaline niet meer wordt afgeremd, blijf je constant stress ervaren.

Het tweede kantelpunt is het punt dat je lichaam je vertelt dat zelfs de reservebatterij leeg is. Vanaf dit moment heb je echt een burn-out. Een burn-out betekent dat je zo “op’’ bent dat je echt niet meer kunt functioneren. Je hebt geen energie meer om de dag door te komen. Je staat al moe op en als je je hebt aangekleed, ben je zo moe dat je de rest van de dag niets meer kunt. Je hoofd is zo vol dat je geen eten meer kunt koken, geen was kunt draaien en zelfs geen boeken meer kunt lezen. Je brein en je lichaam geven het op.

Wat is een burn-out?

Zoals eerder al beschreven is bij een burn-out je stresssysteem dermate ontregeld en uitgeput dat je lichamelijk en geestelijk zo bent uitgeput dat je de meest simpele taken niet meer kunt uitvoeren. Bij een burn-out heb je zo lang onder spanning gestaan en roofbouw op jezelf gepleegd dat je lichaam je een halt toeroept. Hoe langer de periode van stress en overspannenheid heeft geduurd, hoe langer het duurt om hiervan te herstellen.

Conclusie: verschillen tussen stress, overspannenheid en burn-out

Het verschil tussen oververmoeidheid en overspannenheid is het eerste kantelpunt. Stress is met genoeg rust op te lossen, maar na het eerste kantelpunt ben je overspannen en schiet je lichaam in de overlevingsmodus. De overspannenheid is niet enkel met rust nog weg te krijgen. Het verschil tussen overspannenheid en een burn-out is het tweede kantelpunt. Je lichaam kan de overlevingsmodus lang volhouden. Bij het tweede kantelpunt geeft je lichaam het op en lukt het eenvoudigweg niet meer om te functioneren. Er is dan sprake van een echte burn-out.

Herken je symptomen of wil je meer advies?

Als je de symptomen van stress en overspannenheid in een vroeg stadium herkent, is een burn-out te voorkomen. Herken je de symptomen van een burn-out of twijfel je over de staat van je lichamelijke, geestelijke gesteldheid? Neem dan contact met ons op. Onze specialisten kunnen naar aanleiding van een gratis intakegesprek de vervolgstappen met je doornemen. Bekijk onze website voor meer informatie.